Rektorem był ledwie 15 miesięcy. Pewnie byłby dłużej, gdyby nie twardy charakter i własne zdanie. Szalenie wymagający, wielki naukowiec i twórca białostockiej szkoły położniczo-ginekologicznej.
Nominację rektorską prof. Soszka otrzymał od ministra zdrowia po nagłej śmierci sprawującego urząd rektora AMB prof. Ludwika Komczyńskiego. Na urzędzie tym miał być od 1 października 1970 roku do 31 sierpnia 1972 roku.
Pewien obraz postępowania prof. Soszki jako rektora najlepiej oddają słowa prof. E. Bernackiego: - Po nominacji na rektora na pierwszym posiedzeniu ostro zaatakował radę wydziału - dlaczego jest tak źle? On chciał, by wszędzie było lepiej, bez względu na warunki.
Po 15. miesiącach urzędowania, z dniem 15 lutego 1972 roku minister zdrowia odwołał prof. Soszkę z funkcji rektora AMB. Kulisy odwołania prof. J. Jakowicki łączy z postawą rektora Soszki podczas rekrutacji na studia w AMB. Prof. S. Soszka poparł ówczesną dziekan prof. M. Byrdy w sprawie propozycji zmiany postępowania podczas rekrutacji. Jak pisał prof. J. Jakowicki: - Pani Dziekan zakodowała wszystkie nazwiska, odrębnie dla każdego przedmiotu, a kody trzymała w torebce, z którą się nigdy nie rozstawała. (…) Następnym posunięciem rektora Soszki było wywieszenie po dwóch godzinach listy przyjęć tzw. rektorskich według kolejności uzyskanych lokat. Kiedy następnego dnia przybyła zgodnie ze zwyczajami grupa prominentnych działaczy partyjnych i przedstawicieli ministerstwa, by dzielić owe miejsca rektorskie, kwestia była zamknięta, zaś rektor wyjechał na urlop. Całe to zdarzenie - jak twierdzi prof. J. Jakowicki - stało się przyczyną skrócenia kadencji rektorskiej.
Uparty
Stefan Soszka urodził się 18 sierpnia 1914 roku w Stężycy niedaleko Garwolina jako syn Wincentego i Marianny z Komorowskich. W Garwolinie uczęszczał do gimnazjum, które ukończył w 1932 roku. Na studia medyczne na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu dostał się za drugim razem. Ogromne zdolności oraz szerokie zainteresowania spowodowały, że już na III roku studiów podjął pracę w charakterze zastępcy asystenta w Zakładzie Histologii i Embriologii UP pod kierunkiem prof. T. Kurkiewicza. W 1937 roku wyjechał na stypendium naukowe do Lyonu i Paryża. Dyplom lekarza Soszka uzyskał 3 lipca 1939 roku.
Wraz z wybuchem II wojny światowej przeniósł się do Garwolina. W okresie okupacji niemieckiej wyjechał do Warszawy. Pracował w Szpitalu Przemienienia Pańskiego jako stażysta, a następnie jako wolontariusz. Otworzył tam specjalizację i uczył się położnictwa i ginekologii pod kierunkiem dr R. Welmana. Podczas pobytu w Warszawie w 1941 roku wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, a potem do szeregów Armii Krajowej. Rozpoczął działalność konspiracyjną pod pseudonimem „Sas”. Zorganizował także Sanitariat Obwodu V Praga ZWZ. Z początkiem 1942 roku powrócił do Szpitala Powiatowego w Garwolinie. Po wojnie wrócił do Poznania, gdzie ponownie podjął pracę w Zakładzie Histologii i Embriologii Uniwersytetu Poznańskiego, jako starszy asystent. W 1946 roku uzyskał stopień doktora medycyny na podstawie rozprawy pt. Badania nad tarczycą świnki morskiej w przebiegu cyklu płciowego.
Później pracował jeszcze w Gdańsku, obejmując stanowisko starszego asystenta w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Akademii Lekarskiej w Gdańsku. W 1950 roku w AM w Gdańsku przeprowadził przewód habilitacyjny w oparciu o pracę pt. O rozwoju pozapłodowym gruczołu mlecznego świnki morskiej i u szczura, a rok później uzyskał stanowisko docenta. W czasie choroby i po śmierci prof. H. Gromadzkiego - dotychczasowego kierownika Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych AMG - doc. S. Soszka przez pół roku (w roku akademickim 1951/1952) kierował kliniką oraz pełnił obowiązki konsultanta wojewódzkiego w zakresie położnictwa i ginekologii.
Białystok
Decyzją ministra zdrowia z dniem 1 września 1953 roku docent Soszka objął kierownictwo Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych AMB.
W 1954 roku rektor AMB prof. Tadeusz Kielanowski pisał: - Z obserwacji białostockich doc. Soszka dał się poznać jako dobry kolega i właśnie posiadający dar dobrego współżycia z otoczeniem i najbliższymi swymi współpracownikami.
W 1954 roku Soszka został mianowany profesorem nadzwyczajnym, zaś w roku 1976 profesorem zwyczajnym. Od 1971 roku został powołany na dyrektora Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych AMB powstałego w wyniku reorganizacji I i II Katedry Położnictwa i Chorób Kobiecych. Jednocześnie pełnił funkcję kierownika Kliniki Ginekologicznej AMB. W swojej historycznej publikacji o pracownikach służby zdrowia w województwie białostockim prof. E. Bernacki zwracał uwagę, że prof. Soszka w swoim postępowaniu był egocentrykiem, nie tolerował osób przedstawiających inne niż on zdanie na określony temat. Takie stanowisko może łatwiejsze do przyjęcia było w gronie położników i ginekologów, gdzie „królował”, ale trudne w gronach innych specjalności. Ten sposób nie przysparzał mu przyjaciół, ale on się z tym nie liczył (…). Był szefem „twardym” w stosunku do swoich pracowników, ale w każdej sytuacji pozaklinicznej stawał po ich stronie. Jego pracownicy zawsze byli najlepsi i bez skazy.
W klinice stworzył atmosferę zachęcającą do badań naukowych, posiadał dar przekonywania do ciągłego pogłębiania wiedzy, co zaowocowało powstaniem „białostockiej szkoły położniczej”. Była to struktura, znana w kraju i za granicą. Jak pisał prof. R. Klimek: Kilkudziesięciu doktorów medycyny i mniej policzalna jeszcze większa liczba specjalistów w zakresie ginekologii, położnictwa, onkologii, neonatologii i endokrynologii tworzy podstawę tej czasoprzestrzennej piramidy białostockiej, której tożsamość nadał Stefan Soszka.
Prof. S. Soszka podkreślał: W naszej pracy najważniejsza jest pacjentka. I biada temu, kto dla tego celu nie starałby się poszerzać swojej wiedzy, zdobywać nowych doświadczeń i „stawiać pytań przyrodzie”. Stwarzał ku temu odpowiednie warunki organizując w Instytucie nowe pracownie i zakłady, w których młodzi asystenci mogli rozwijać działalność badawczą. Jak wspomina prof. M. Szamatowicz: Słynne powiedzenie Profesora „poszerzanie horyzontów wiedzy” miało swoje przełożenie w praktyce. Działały liczne teamy, takie jak endokrynologiczny, czynności skurczowej macicy, morfologiczny, immunologiczny. Przy skromnych możliwościach materiałowych ludzie pracowali z pasją, a Profesor zachęcał, mobilizował, a nawet wymuszał habilitacje (…) To nie jest powszechna cecha, by swoją wielkość budować poprzez wielkość zespołu. W połowie lat osiemdziesiątych była taka sytuacja, że na trzydziestu trzech tytularnych profesorów ginekologii w Polsce jedenastu było w Białymstoku, bądź mieli swoje korzenie w Białymstoku.
Rektor
Prof. Soszka mimo ogromu pracy badawczej włączył się także w organizację uczelni. Dwukrotnie pełnił funkcję prorektora ds. klinicznych AMB (1954-1955, 1965-1969), a przez jedną kadencję - prorektora ds. nauki AMB (1955-1956).
Na marginaliach życia uczelni warto zanotować pewne wydarzenie nieodłącznie związane z osobą prof. Soszki. Jak wspominał prof. E. Bernacki: Na posiedzeniach Rady Wydziału prof. Soszka bardzo często wnosił zastrzeżenia do zgłaszanych tematów, założeń i metodyki wykonania prac doktorskich. Jego stałe zabieranie głosu, szczególnie w sprawach dotyczących doktoratów i habilitacji weszło do tradycji przebiegu posiedzeń Rady Wydziału, a na stawiane przez niego pytania na ogół niełatwo było odpowiedzieć.
Podczas kadencji rektorskiej prof. Soszki podjęto decyzję wspólnie z wojewódzkim wydziałem zdrowia o zorganizowaniu Uczelnianego Ośrodka Dializy Pozaustrojowej wraz ze sztuczną nerką. Kontynuowano też plany poprzednich rektorów w zakresie nowych inwestycji w uczelni. Szczególny nacisk położył rektor na problem braku pomieszczeń oraz kadry w Klinice Chorób Dzieci.
Na uwagę zasługuje także uwzględnienie w planach perspektywicznych (1975-1985) oprócz powiększenia bazy łóżkowej w klinikach również powstania Centralnego Pawilonu, w którym mieściłyby się: apteka, laboratorium oraz krwiodawstwo. W sprawach socjalnych przewidziano budowę m.in. hotelu dla pielęgniarek (100 miejsc) i żłobka. Myślano także o nadbudowie dodatkowego piętra w istniejącym Domu Akademickim i budynku Zakładów Teoretycznych.
Prekursor
Profesor jako pierwszy w Polsce zorganizował w drugiej połowie lat 40. XX wieku w Gdańsku badania cytologiczne kobiet mające na celu wczesne wykrycie raka szyjki macicy. Przeprowadził je wśród kobiet pracujących w stoczni. Swoje badania oraz postulat ich kontynuacji przedstawił w 1948 roku na I Zjeździe Ginekologów Polskich w Warszawie.
W 1971 roku, profesor tak pisał o efektach tej pracy: Prace badawcze nad rakiem narządu rodnego doprowadziły do zainicjowania szerokiej akcji badań profilaktycznych, których niezaprzeczalnym efektem jest zmniejszenie liczby nieuleczalnych przypadków raka części pochwowej macicy.
Prof. Soszka był organizatorem i aktywnym współtwórcą pionu położniczo-ginekologicznego w regionie Polski północno-wschodniej mającego na celu poprawę warunków i opieki zdrowotnej kobiet oraz polepszenie dostępu do świadczeń medycznych. Na bazie Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych AMB profesor przeprowadzał liczne szkolenia lekarzy z regionu. Dzięki temu ordynatorzy oddziałów ginekologiczno-położniczych w szpitalach powiatowych legitymowali się często II stopniem specjalizacji.
Najlepszym potwierdzeniem tych słów niech będzie wypowiedź ówczesnego doc. J. Łebkowskiego, który w 1971 roku powiedział: Jako specjalista wojewódzki prof. Soszka ma olbrzymi wkład w rozwój opieki nad kobietą ciężarną i rodzącą w naszym województwie. Z zaniedbanych dawniej obiektów służby zdrowia stworzył cały szereg nowoczesnych placówek położniczo-ginekologicznych na terenie woj. białostockiego.
Naukowiec
Profesor był autorem ponad 150 artykułów naukowych oraz podręczników z zakresu położnictwa i ginekologii. Na szczególną uwagę zasługuje podręcznik o zaburzeniach hemostazy i krzepnięcia krwi w położnictwie i ginekologii, który w opinii profesora był wynikiem własnych rozwiązań, posiadających poważne znaczenie w walce o obniżenie śmiertelności okołoporodowej matek.
Redagował kilka wydawnictw pokonferencyjnych, należał do redakcji wielu pism naukowych. Był jednym z założycieli „Roczników Akademii Medycznej w Białymstoku” i ich drugim redaktorem naczelnym w latach 1956-1959. Prof. Soszka był opiekunem 26 przewodów habilitacyjnych, ponad 80 przewodów doktorskich, wykształcił ponad 180 specjalistów położnictwa i ginekologii.
Prof. Soszka za osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i społeczne otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in.: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Honorową Odznakę za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia, Order Sztandaru Pracy I Klasy oraz Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju. Za zasługi na rzecz województwa białostockiego i jego mieszkańców uhonorowano Go Srebrną i Złotą Odznaką „Zasłużony Białostocczyźnie”. W 1974 roku Senat AMB odznaczył prof. Soszkę medalem „za Zasługi dla AMB”. Dla uczczenia Jego pamięci w Izbie Przyjęć Położniczo-Ginekologicznej szpitala USK w Białymstoku została umieszczona pamiątkowa tablica z napisem: Prof. zw. dr hab. Stefan Soszka 1914-1988. Od 1953 roku Kierownik Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych. W latach 1971-1984 Dyrektor Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych. Uczniowie i Współpracownicy. Jego imieniem nazwano także Suwalskie Towarzystwo Ginekologiczne. Prowadzone przez Profesora badania, wspólnie z prof. W. Kazanowską w dziedzinie diagnostyki i profilaktyki schorzeń nowotworowych i przednowotworowych narządu rodnego kobiety wpisane zostały do „Księgi Czynów i Osiągnięć Nauki Polskiej”.
AMB uhonorowała prof. Soszkę tytułem doktora honoris causa (7 października 1985 roku). W uzasadnieniu przyznania tytułu, występujący z wnioskiem prof. P. Boroń podkreślił osobisty wkład Profesora w rozwój społecznej służby zdrowia w regionie Białostocczyzny i w całym kraju: W murach Akademii Medycznej w Białymstoku spędził prof. S. Soszka wiele lat pracy. Na te lata złożył się trud służby choremu, nauce i uczniom. W czasie tych lat przysporzył naszej Almae Matris rzeczywistych, wielkich i twórczych osiągnięć, dbając o jej postęp i dobro.
Po przejściu na emeryturę w 1984 roku Profesor nadal był czynny zawodowo pracując w Instytucie Położnictwa i Chorób Kobiecych AMB.
Prof. Soszka zmarł 11 czerwca 1988 roku. Został pochowany na Cmentarzu Farnym w Białymstoku. Uczniowie i współpracownicy wyrażając swój hołd, napisali: (…) odszedł od nas na zawsze nasz nauczyciel, wychowawca, wielki człowiek Profesor Stefan Soszka. (…) Życiorys Profesora pisany sercem można zamknąć w dwóch słowach - Wspaniały Człowiek.
Opracował Wojciech Więcko
Na podstawie książki „Rektorzy Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 1950-2014”, pod redakcją: Lecha Chyczewskiego, Magdaleny Grassmann, Pawła Radziejewskiego i Marty Piszczatowskiej
Książkę można kupić w Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB
