Historia Kliniki Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych (osiągnięcia naukowe i nagrody oraz działalność dydaktyczna).
Lata 1951-1970
Początkowo większość doniesień z Kliniki dotyczyła cukrzycy, zagadnień przemiany materii, kardiologii, pulmonologii, hematologii i alergologii. W połowie lat 60-tych powstał w Klinice zespół zajmujący się gastrologią eksperymentalną (Antoni Gabryelewicz, Witalis Strączkowski, Jan Stasiewicz, Władysław Szałaj, Ida Kinalska). Badano głównie motorykę jelita grubego. W późniejszych latach zespół ten skupił się na pracach z zastosowaniem izolowanego jelita szczura oraz izolowanego pęcherzyka żółciowego świnki morskiej, badając głównie wpływ pobudzenia lub hamowania receptorów cholinergicznych i adrenergicznych, jak też niektórych hormonów, bradykininy i prostaglandyn na czynność motoryczną. Innym kierunkiem badań były obserwacje nad wydzielaniem egzokrynnym trzustki in vitro i in vivo (na modelach zwierzęcych). Oceniano między innymi wpływ agonistów i antagonistów cholinergicznych i adrenergicznych, prostaglandyn oraz hormonów przewodu pokarmowego. Wykazywane interakcje między wymienionymi czynnikami w zakresie czynności wydzielniczej trzustki wzbudzały zainteresowanie i stały się tematem kilkunastu publikacji.
Lata 1970-1980
W 1970 roku powołano Klinikę Gastroenterologii powierzono, której Kierownictwo doc. Antoniemu Gabryelewiczowi. Klinika liczyła pierwotnie 31 łóżek i wchodziła w skład Instytutu Chorób Wewnętrznych AMB. W klinice pracowali wówczas: Dr med. Jan Chmielewski, dr med. Ida Kinalska, dr med. Józef Prokopczuk, lek. Jan Stasiewicz i lek. Władysław Szałaj, a od 1971r Jan Długosz, Wiktor Łaszewicz, a następnie Orest Hnidec, Janusz Langiewicz, Maria Raimer.
Postęp w zakresie diagnostyki endoskopowej wiązał się z wyposażeniem Kliniki w nowoczesną aparaturę. Od 1976r. rozpoczęto wykonywanie endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW), początkowo diagnostycznej, a w następnych latach także zabiegowej. Znaczne osiągnięcia w zakresie badań nad wydzielaniem żołądkowym i trzustkowym, były możliwe m. in. dzięki wprowadzeniu metody oceny wydzielania żołądkowego po bodźcu pokarmowym wg Fortrana i Walscha. W 1974 r. wprowadzono do diagnostyki test sekretynowo-pankreozyminowy.
Działalność naukową prowadzono na dwu płaszczyznach: badań eksperymentalnych i klinicznych. Priorytetowym modelem doświadczalnym było ostre zapalenie trzustki (OZT) wywoływane u psów. Eksperymenty te, z kilkudniową późniejszą obserwacją zwierząt, przeprowadzono w Pracowni Chirurgii Doświadczalnej.
Inne modele doświadczalne opracowane w Klinice służyły badaniom wydzielania trzustkowego; in vivo oceniano wpływ czynników hormonalnych i nerwowych stosując model ostrej przetoki dwunastniczej u szczura z zamkniętym odźwiernikiem, natomiast in vitro badano oddziaływanie tych czynników na wskaźnik zużycia tlenu i sekrecję enzymów przez izolowane skrawki trzustki szczura. Stale też prowadzono eksperymenty z izolowanymi jelitami szczura oraz pęcherzykami żółciowymi świnki morskiej, badając reakcje motoryczne w różnych układach doświadczalnych, zwracając szczególną uwagę na interakcje nerwowo-hormonalne. Była to wówczas tematyka w pełni nowatorska. Oceniano też in vivo szybkość perystaltyki jelitowej u myszek z doświadczalną hipertyreozą i zastosowaniem propranololu. Kolejnym modelem stosowanym w Klinice był system opracowany in vitro „odwróconego woreczka jelitowego”, który pozwalał ocenić wpływ, np. soku trzustkowego, na wchłanianie jelitowe izotopu żelaza.
Badano także aspekty patogenetyczne choroby wrzodowej np. wpływ zakwaszenia dwunastnicy na przebieg gojenia się wrzodu oraz uczestniczono w wieloośrodkowych badaniach nowych leków przeciwwrzodowych. Odrębną grupą zagadnień klinicznych, były zaburzenia gospodarki lipidowej w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki. Badania eksperymentalne oraz kliniczne pozwoliły w ciągu pierwszego dziesięciolecia kliniki opublikować wiele artykułów w czasopismach krajowych i zagranicznych. Klinika szybko znalazła się wśród wiodących ośrodków gastroenterologicznych w kraju.
W tym czasie obroniono 11 przewodów doktorskich, zaś trzech pracowników kliniki: dr Jan Chmielewski (1971), dr Ida Kinalska (1978) i dr Jan Stasiewicz (1979) uzyskało stopień doktora habilitowanego. Docent Antoni Gabryelewicz uzyskał w 1976r tytuł profesora nadzwyczajnego. Do zespołu dołączyli: Tomasz Biedziński, Andrzej Triebling, Tomasz Brzozowski.
Lata: 1980-1998; 1998-2003; 2003-2011.
Począwszy od 1980r do zespołu prof. Antoniego Gabryelewicza dołączyli lekarze: Sławomir Kosidło, Jerzy Piotrowski, Urszula Wereszczyńska-Siemiątkowska, Grażyna Jurkowska, Andrzej Dąbrowski, Krystyna Pawłowska, Ewa Turecka-Kulesza, Andrzej Baniukiewicz, Grażyna Rydzewska, Wojciech Bielecki, Andrzej Czajkowski, Aleksy Łukaszyk. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych oraz na początku lat dziewięćdziesiątych zatrudnieni zostali lekarze: Dorota Skrodzka, Eugeniusz Wróblewski, Cezary Popławski, Anna Zaremba-Woroniecka, Tomasz Wollny. W następnych latach do zespołu Kliniki dołączyli: Jarosław Daniluk, Mariusz Rosołowski, Adam Chwieśko, Justyna Wasielica-Berger, Marzena Konopko-Zubrzycka, Agnieszka Świdnicka-Siergiejko.
Wszyscy zatrudnieni w tym okresie lekarze uzyskali specjalizację II stopnia z chorób wewnętrznych, 11 osób specjalizację z gastroenterologii oraz 23 osoby stopień naukowy doktora nauk medycznych.
Ponadto 6 pracowników Kliniki: dr Jan Długosz (1986), dr Wiktor Łaszewicz (1992), dr Andrzej Dąbrowski (1992), dr Urszula Wereszczyńska-Siemiątkowska (1994), Grażyna Rydzewska (1996), Grażyna Jurkowska (1998) uzyskało stopień doktora habilitowanego. W następnych latach doktorzy habilitowani Jan Długosz (1997), Wiktor Łaszewicz (2003), Andrzej Dąbrowski (2001), Urszula Wereszczyńska-Siemiątkowska (2007), Grażyna Rydzewska (2007) uzyskali tytuł profesora.
W uznaniu zasług trzy wyższe uczelnie medyczne: Akademia Medyczna w Białymstoku, Akademia Medyczna we Wrocławiu, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, przyznały Profesorowi Antoniemu Gabryelewiczowi tytuł doctora honoris causa. Za wybitne zasługi w dziedzinie medycyny Polskie Towarzystwo Lekarskie przyznało w 2010r Profesorowi Antoniemu Gabryelewiczowi najwyższy tytuł Gloria Medicinae.
W kolejnych latach konsekwentnie koncentrowano się na problematyce pankreatologicznej. Zakres badań naukowych uległ istotnemu poszerzeniu. Uwzględniał między innymi: udział hydrolaz lizosomalnych, reaktywnych metabolitów tlenu, a także tlenku azotu w patogenezie OZT i powikłaniach wielonarządowych OZT. Część badań poświęcono także roli alkoholu w patogenezie i powikłaniach wątrobowych OZT; badano funkcję odtruwającą wątroby w OZT. Ponadto, szczegółowo analizowano zaburzenia lipidowe, węglowodanowe, zaburzenia funkcji mitochondriów i leukocytów oraz równowagi proteinazowo-antyproteinazowej w przebiegu OZT. Szczególnie wiele uwagi i pracy poświęcono zaburzeniom krzepnięcia i fibrynolizy oraz funkcji płytek w OZT, co było naturalną konsekwencją naukowych zainteresowań prof. A. Gabryelewicza. Badano potencjalne działanie ochronne pochodnych prostaglandynowych, prostacykliny, heparyny, glukagonu, antagonisty PAF, antagonistów receptora endoteliny 1 w OZT. Tematyka naukowo-badawcza obejmowała także wyjaśnianie mechanizmów immunologicznych w ostrym i przewlekłym zapaleniu trzustki z uwzględnieniem roli cytokin, cząsteczek adhezyjnych i czynników krzepnięcia oraz procesy troficzne i regeneracyjne po OZT. Badano ponadto znaczenie cytokin w stratyfikacji ciężkości OZT, zaburzenia funkcji leukocytów w OZT u ludzi.
W spektrum zainteresowań naukowych znalazły się również: zjawisko apoptozy i mechanizmy regulujące apoptozę w komórkach pęcherzykowych trzustki, rola kinaz białkowych rodziny MAP oraz zagadnienie przekazywania sygnału wewnątrzkomórkowego w izolowanych komórkach pęcherzykowych trzustki.
Dzięki wprowadzeniu testu sekretynowo-ceruleinowego do oceny wydzielania trzustkowego możliwe było kontynuowanie i rozszerzenie badań dotyczących patofizjologii wydzielania trzustkowego oraz określenie funkcji zewnątrz-wydzielniczej trzustki u chorych po OZT i u chorych z przewlekłym zapaleniem trzustki. Test ten umożliwiał ocenę wpływu różnych leków na sekrecję trzustki, a także przeprowadzenie badań nad zwrotną regulacją wydzielania trzustkowego u pacjentów po cholecystektomii i u osób zdrowych. Oceniono także przydatność zastosowania testu PABA w ocenie funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki w praktyce klinicznej.
Innym tematem pozostającym w sferze zainteresowań naukowych Kliniki były badania dotyczące chorób żołądka; badania nad cytoprotekcją w żołądku narażonym na niesteroidowe leki przeciwzapalne; badania nad zawartością glikoproteidów w soku żołądkowym w warunkach patologicznych w tym u pacjentów z infekcją Helicobacter pylori; wpływ upośledzenia funkcji żucia na zmiany patologiczne w żołądku; związki patogenetyczne między zapaleniem błony śluzowej żołądka a chorobą wrzodową; ocena roli H. pylori w chorobach żołądka z uwzględnieniem wpływu infekcji na ekspresję EGF i jego receptorów.
Zajmowano się patogenezą, diagnostyką i leczeniem nadciśnienia wrotnego w marskości wątroby, badano zaburzenia fibrynolizy w przebiegu marskości wątroby. Prowadzono badania doświadczalne nad: wchłanianiem wit. B12 i żelaza w jelicie cienkim jak też wpływem somatostatyny na hemostazę.
Oceniano ponadto wpływ leczenia otyłości olbrzymiej przy pomocy balonu wewnątrzżołądkowego na hormony regulujące metabolizm tkanki tłuszczowej.
Doskonalono diagnostykę choroby refluksowej przełyku: 24-godz. monitorowanie impedancji i pH, bilimetria, korelacja ze zgłaszanymi dolegliwościami i obrazem endoskopowym). Zgłębiano mechanizmy rozwoju dys
Klinika uczestniczyła w wieloośrodkowych badaniach nad: wczesnym wykrywaniem raka żołądka, badaniach oceniających: stan odżywienia pacjentów w szpitalach; w badaniach przesiewowych raka jelita grubego; badaniach skriningowych mutacji genetycznych predysponujących do raka jelita grubego; w ogólnopolskim rejestrze choroby Crohna. Ponadto koordynowała badania epidemiologiczne dotyczące rozpowszechnienia infekcji Helicobacter pylori w Polsce.
Za działalność naukową zespół Kliniki otrzymał czterokrotnie nagrodę zespołową Ministra Zdrowia I stopnia, 3-krotnie nagrodę zespołową II stopnia oraz bardzo liczne nagrody Rektora UMB.
Zainteresowania kolejnych kierowników Kliniki i członków zespołu szerokim wachlarzem tematów z zakresu gastroenterologii, ze szczególnym uwzględnieniem pankreatologii, znalazły odzwierciedlenie w wydaniach książek, oferujących nowoczesną i przejrzyście zaprezentowaną wiedzę z zakresu gastroenetrologii.