Drugi rektor Akademii Medycznej w Białymstoku
1955, 1956-1959
Prof. Stanisław Legeżyński zastąpił na stanowisku rektora Akademii Medycznej w Białymstoku prof. Tadeusza Kielanowskiego. Tak jak Jego poprzednik, musiał zająć się tworzeniem powstającej uczelni medycznej.
Stanisław Legeżyński urodził się 2 września 1895 roku we Lwowie jako syn Wiktora, naczelnego lekarza miasta Lwowa i Marii z Michalskich. Rodzina Legeżyńskich była znana z patriotycznych i kulturalnych tradycji.
Stanisław Legeżyński do szkół uczęszczał we Lwowie. W roku 1913 w IV Gimnazjum uzyskał świadectwo dojrzałości z odznaczeniem. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
Dwie wojny
Podczas I wojny światowej zmuszony został przerwać studia. Służył w armii austriackiej (1917-1918). W latach 1919-1920 służył w Wojsku Polskim jako bakteriolog. Do Jego zadań należało zapobieganie i zwalczanie chorób epidemicznych (m.in. czerwonki, tyfusu brzusznego, plamistego i choroby azjatyckiej). W stopniu porucznika Wojska Polskiego uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 roku rozpoczął pracę we lwowskiej filii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Przerwane studia medyczne ukończył w listopadzie 1923 roku we Lwowie uzyskując tytuł doktora wszech nauk lekarskich. W 1926 r. ukończył Akademię Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. W roku 1929 habilitował się w AMW z zakresu bakteriologii, na podstawie rozprawy pt. Chorobotwórczość pałeczek Banga dla człowieka. W roku 1930 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego mikrobiologii i higieny AMW.
W latach międzywojennych profesorowie uczelni lwowskich zasilali kadrowo Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Tą drogą podążył także S. Legeżyński. W dniu 1 kwietnia 1938 roku objął funkcję kierownika Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Stefana Batorego. W tym samym miesiącu został mianowany profesorem nadzwyczajnym bakteriologii na Wydziale Lekarskim USB. Pracę naukowo-dydaktyczną na USB w Wilnie musiał zakończyć w grudniu 1939 roku, z chwilą zamknięcia uczelni przez władze litewskie.
Od stycznia 1940 roku pracował w ambulatorium wileńskim utworzonym przez profesorów-lekarzy. W październiku na polecenie władz Litwy Sowieckiej skierowany został do pracy w Państwowym Zakładzie Higieny w Kownie. Pracował tam jako lekarz, a następnie jako zastępca dyrektora do połowy października 1942 roku. W laboratorium pracował do momentu wkroczenia do Wilna wojsk sowieckich w lipcu 1944 roku.
Podczas okupacji brał udział w organizowaniu, kierowaniu i prowadzeniu Tajnego Wydziału Lekarskiego w Wilnie. Od 1942 roku pełnił funkcję dziekana tegoż wydziału. W lipcu 1944 roku na polecenie władz sowieckich objął funkcję zastępcy dyrektora ds. naukowych w Instytucie Sanitarno-Higienicznym w Wilnie. W końcu lipca 1946 roku opuścił Wilno i udał się do Krakowa. Został tam mianowany kierownikiem Zakładu Bakteriologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, którym pozostawał do chwili wyjazdu do Białegostoku. W latach 1950-1951 pełnił także funkcję prodziekana Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Krakowie.
Białystok
Jak wspominał po latach prof. S. Legeżyński: Kiedy w roku 1950 dowiedziałem się, że w Białymstoku powstaje Akademia Medyczna, poprosiłem Ministra Zdrowia o przeniesienie do Białegostoku. Lubię nowość. Siedząc stale w jednym miejscu, człowiek kostnieje. Poza tym na nowym gospodarstwie jest lepszy klimat do pracy….
Pod koniec 1952 roku Profesor przybył do Białegostoku, gdzie rozpoczął organizację Katedry i Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej w Akademii Medycznej. Zakład otrzymał tymczasowe pomieszczenia w budynku Państwowego Zakładu Higieny, przy ul. Dzierżyńskiego 14 (ob. ul. Legionowa).
Prof. S. Legeżyński starał się zaszczepić na gruncie białostockim tradycje wielkich polskich uniwersytetów: Lwowa, Wilna i Krakowa. Mimo skromnych warunków prowadził intensywną działalność dydaktyczną, naukową i diagnostyczną. Praca w Zakładzie trwała do późnych godzin wieczornych, nie wyłączając dni świątecznych. Profesor osobiście czuwał nad wszystkimi funkcjami Zakładu, wyjątkowo wymagający, dokładny, zdyscyplinowany, oddany pracy bez reszty (…). Prof. C. Jeżyna tak wspominał tamten czas: Praca pod kierunkiem prof. S. Legeżyńskiego dla wielu stanie się prawdziwą „szkołą życia”, nauczy dyscypliny, poszanowania cudzego czasu i społecznej własności. Poważne, a nawet może zbyt surowe podejście do pracy nie oznacza, iż Profesor jest człowiekiem oschłym, przeciwnie, na gruncie towarzyskim znany jest z dowcipu, humoru, jest wspaniałym gawędziarzem, ma szerokie zainteresowania, cechuje go życzliwość, wspaniałomyślność i bezwzględna uczciwość. W okresie białostockim był promotorem dwóch rozpraw doktorskich: C. Jeżyny i M. Nietupskiego. Profesor kierował Zakładem Mikrobiologii AMB do 1965 roku. Nie pozyskał i nie pozostawił wychowanka-następcy, być może stawiał sobie i innym zbyt wysokie wymagania.
W 1965 roku przeszedł na emeryturę, ale nie porzucił pracy wykładowcy akademickiego. Zmarł 3 sierpnia 1970 roku. Został pochowany na cmentarzu w Zakopanem, przy ul. Nowotarskiej.
Rektor
Prof. S. Legeżyński objął urząd rektora Akademii Medycznej w Białymstoku z dniem 1 września 1955 roku, po uprzedniej rezygnacji ówczesnego rektora prof. T. Kielanowskiego.
12 października 1956 roku po raz pierwszy Senat AMB dokonał wyboru rektora. Na kadencję rektorską 1956-1959 wybrany został prof. S. Legeżyński. Obejmując urząd rektora AMB prof. S. Legeżyński odniósł się do rozpoczętej przez prof. T. Kielanowskiego organizacji uczelni: Powstaje z ruin dawny gmach pałacu Branickich i odbudowuje całe swoje historyczne piękno architektoniczne, obok wzrastają nowoczesne bloki zakładów naukowych Akademii, domy studenckie, następuje przebudowa i modernizacja gmachów szpitalnych Białegostoku, rozpoczyna się budowę nowego, olbrzymiego szpitala klinicznego. (…) A jednak znajdujemy się dopiero u początków naszej pracy i wcale nie łudzimy się co do tego, jak wiele jeszcze mamy do zrobienia.
W trakcie kadencji rektorskiej prof. S. Legeżyńskiego powołano Katedrę i Klinikę Chorób Zakaźnych (1959). W Bibliotece Naukowej AM zorganizowano czytelnię czasopism (1956). Przy AMB powołano Państwową Szkołę Laborantów Medycznych (grudzień 1955) oraz Państwową Szkołę Pielęgniarstwa (21 września 1956).
W 1956 roku rozpoczęto budowę szpitala klinicznego w Białymstoku - zaliczanego do największych wówczas inwestycji szpitalnych w Polsce. W trakcie pełnienia urzędu rektora przez prof. S. Legeżyńskiego wybudowano jedno skrzydło szpitala.
Przy Klinice Chirurgicznej oddano do użytku nową salę do wykładów klinicznych na 220 miejsc. Rozpoczęto opracowywanie dokumentacji technicznej Kliniki Pediatrycznej na 260 łóżek oraz Zakładu Anatomii Patologicznej i Medycyny Sądowej. Zakończono budowę nowego gmachu przy Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych. Kontynuowano zagospodarowanie terenów obok Zakładów Teoretycznych i Domu Studenta. W gmachu Zakładów Teoretycznych (ob. Collegium Universum) oddano do użytku jedną z najnowocześniejszych w kraju sal audytoryjnych na 330 miejsc (1 października 1955). We wrześniu 1955 roku otwarto Blok G (tzw. internat żeński) w Domu Akademickim. W 1957 roku rozpoczęto budowę rurociągu, który miał na celu doprowadzić ciepłą wodę do ogrzania całego kompleksu budynków Akademii Medycznej tj. Pałacu Branickich, Zakładów Teoretycznych, Domu Studenta i budowanego szpitala klinicznego. Kontynuowano prace budowlane i konserwatorskie w głównym budynku Akademii Medycznej w Białymstoku - Pałacu Branickich. Do lutego 1957 roku trwały prace konserwatorskie w Auli Wielkiej dawnego Pałacu. Przeprowadzono remont sieni wielkiej Pałacu, zaś w 1957 roku zawarto umowę na wykonanie projektów polichromii iluzjonistyczno-architektonicznej.
Do 1959 roku całkowicie ukończono odbudowę korpusu głównego Pałacu, zakończono montaż rzeźb fasadowych. Opracowano także zagospodarowanie terenu zabytkowego ogrodu i parku, jak też otoczenia zakładów teoretycznych i domów studenta.
Pierwsze dyplomy AMB
Podczas inauguracji roku akademickiego 1955/1956 obchodzono uroczystość pięciolecia Akademii Medycznej w Białymstoku. Wręczono wówczas dyplomy ukończenia studiów pierwszym 10 absolwentom. W ramach obchodów m.in. Uczelni nadano imię Juliana Marchlewskiego. W „małej auli” (ob. Sala Kolumnowa) odsłonięto tablicę pamiątkową o treści: Tu mieściła się w 1920 r. siedziba Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski przewodniczącym którego był Julian Marchlewski. Dodatkowo na bramie pałacowej umieszczono tablicę informującą o patronie uczelni.
Dynamiczny rozwój uczelni, intensywna działalność naukowa klinik i zakładów, wiązała się z potrzebą wydawania własnego pisma, w którym mogłyby być publikowane oryginalne opracowania, będące świadectwem dokonań uczelnianego środowiska naukowego. W następstwie tego w 1956 roku ukazał się pierwszy numer „Roczników Akademii Medycznej im. Juliana Marchlewskiego w Białymstoku”. Jak pisał ówczesny pierwszy redaktor - prof. S. Legeżyński we wstępie do pierwszego tomu „Roczników”: W piątym roku istnienia Akademii pracownicy naukowi Akademii Medycznej w Białymstoku przystępują do wydawania własnego pisma archiwalnego (…) nowopowstający ośrodek naukowy chce pismem własnym ułatwić sobie skrystalizowanie charakteru swego oblicza naukowego i jak najściślej związać się z problemami lekarskimi Białostocczyzny. Wyrażam niepłonną nadzieję, że przy życzliwej współpracy Kadry naukowej Akademii Medycznej im. J. Marchlewskiego w Białymstoku pismo to spełni swe zadanie.
Z inicjatywy rektora prof. S. Legeżyńskiego w 1956 roku powstała pierwsza lokalna gazeta akademicka - „Medyk Białostocki”. Oddając czytelnikom w lutym 1956 roku pierwszy numer gazety, Rektor podkreślił, że Pismo jest dla Was i przez Was redagowane. Ma omawiać wszystkie Wasze potrzeby i szukać dróg ich zaspokojenia.
Rektor prof. S. Legeżyński zainicjował współpracę naukową AMB z Instytutem Medycznym w Mińsku i Instytutem Medycznym w Grodnie. Miały też miejsce wyjazdy pracowników AMB do ośrodków naukowych Danii, Francji, Niemiec, Rosji, Słowacji, Szwecji i Węgier oraz Czechosłowacji.
Naukowiec
Zainteresowania naukowe Profesora dotyczyły głównie odzwierzęcych chorób zakaźnych człowieka oraz schorzeń wirusologicznych. W pierwszej dziedzinie zajmował się m.in. brucelozą, a także nosacizną. Obok F. Przesmyckiego był twórcą polskiej wirusologii oraz jednym z twórców polskiej terminologii mikrobiologicznej.
Wśród wirusów opracowanych przez prof. S. Legeżyńskiego należy wymienić, obok wirusa wścieklizny, także wirus kleszczowego zapalenia mózgu, nosówki oraz choroby cieszyńskiej świń. Opracował modyfikację klasycznego odczynu Sachsa i Georgiego w kile utajonej, polegającą na podwojeniu zarówno objętości surowicy badanej, jak i czasu pozostawienia próbek w cieplarce. Wykazał możliwość stwierdzenia powstania odporności czynnej nabytej przeciw wściekliźnie po ok. 10 dniach od rozpoczęcia szczepienia, silnie uodparniające działanie szczepionki Feminiego do 40 dni po sporządzeniu, możliwość czynnego uodparniania psów po ich zarażeniu naturalnym i niestwierdzalność wirusów wścieklizny u psów szczepionych, zarażonych szczepem ulicznym. Opracował morfologię pałeczki maltańskiej i pałeczki ronienia zakaźnego, stwierdzając ich całkowite wzajemne podobieństwo, opisał cechę mikroaerofilii u pałeczek ronienia zakaźnego oraz wykazał podobne działanie chorobotwórcze i drogi wnikania obu pałeczek do organizmu. Stwierdził ścisłą swoistość odczynu wiązania dopełniacza, przy użyciu gonarginy /Hoechst/ i przy stosowaniu techniki A. Calmette’a i L. Massola oraz częstsze występowanie tego odczynu w rzeżączce powikłanej i przy stosowaniu szczepionki swoistej. Potwierdził pokrewieństwo serologiczne wirusów choroby Heinego i Medina, i zarazy cieszyńskiej świń.
Profesor przestrzegał, że zachwianie równowagi w świecie drobnoustrojów spowodowane powszechnym stosowaniem antybiotyków stanowić będzie nowe zagrożenie. Znane są Jego prorocze słowa: Kiedy zwalczymy bakterie, zjedzą nas wirusy i grzyby.
Jeszcze jako kierownik Zakładu Bakteriologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Profesor zastosował w województwie krakowskim masowe szczepienia psów przeciw wściekliźnie. Przyniosły one wymierne rezultaty: problem wścieklizny w Polsce - m.in. za sprawą Profesora - został rozwiązany.
Profesor opublikował ponad 70 prac z różnych dziedzin mikrobiologii. Redagował najobszerniejsze powojenne wydawnictwo mikrobiologiczne „Mikrobiologię Lekarską”. Był w niej autorem kilku monografii o brucelozie, zarazkach przesączalnych i odporności. Był redaktorem „Polskiej Gazety Lekarskiej” (1933-1934), należał również do komitetu redakcyjnego „Acta Medica Polona” (1960-1970).
Jego świetny zmysł organizacyjny - jak wspominają profesorowie H. Meisel oraz E. Mikulaszek - krytyczny umysł i głęboka wiedza niejednokrotnie były wykorzystywane na forum ogólnokrajowym. W pierwszych latach odbudowy służby zdrowia po II wojnie światowej był doradcą naukowym takich instytucji jak: Państwowy Zakład Higieny w Warszawie, Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek PZH w Krakowie. W latach 1958-1960 był członkiem Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia oraz członkiem Sekcji Medycznej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Był również członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego (1956-1960).
Opr. Wojciech Więcko
Na podstawie książki „Rektorzy Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 1950-2014”, pod redakcją: Lecha Chyczewskiego, Magdaleny Grassmann, Pawła Radziejewskiego i Marty Piszczatowskiej
